|
otázka |
Odpoveď |
|
začať sa učiť
|
|
polega na wypełnieniu kolorami przestrzeni pomiędzy kolejnymi poziomicami. każdy kolor lub jego odcień określa precyzyjnie przedział wysokości według skali barw zawartej w legendzie mapy *rzeźba terenu
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
najczęściej stosuje się cieniowanie w oświetleniu ukośnym, przy założeniu, że źródło światła znajduje się w lewym górnym rogu. uzyskuje się dzięki temu efekt stromości.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
prezentuje za pomocą znaków obiekty niemożliwe do przedstawienia w skali mapy
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
zajmują niewielką powierzchnię (są znakami pozaskalowymi). dla każdej kategorii obiektów mają określony rysunek i jego wielkość *geometryczne, literowe, strukturalne, obrazkowe
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
przedstawiają obiekty liniowe, np. rzeki, kanały, drogi. pozwalają właściwie określić kierunek przebiegu zjawiska, jednak szerokość znaków liniowych przeliczana w skali mapy jest większa niż w rzeczywistości
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
wskazują na charakterystyczną cehcę obszaru. przedstawione powierzchnie dają się przeliczyć w skali mapy. informują o położeniu obiektów, ich zarysach. zarys wypełniony jest wewnątrz znakami powierzchniowymi przyjętymi dla danej kategorii zjawisk *gleby
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
izoliniami nazywamy linie łączące na mapie punkty o jednakowych wartościach *wysokość nad poziomem morza
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
przedstawia obszar występowania zjawiska *występowanie gatunku roślin
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
przedstawia rozmieszczenie zjawiska za pomocą kropek. wielkość kropki odpowiada wadze zjawiska. z przestrzennego rozmieszczenia kropek możemy wnioskować o gęstości zjawiska *gęstość zaludnienia
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
kartodiagram przedstawia wielkośc i rozmieszczenie zjawiska za pomocą diagramów. rodzaje diagramów: słupkowy, kolisty, kulisty
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
przedstawia przemieszczanie zjawisk, np. przewozy pasażerów, działania wojenne. środkami do prezentacji ruchu są różnego rodzaje wektory i wstęgi, których różna grubość określa natężenie zjawiska
|
|
|
METODA WYKRESÓW LOKALIZOWANYCH začať sa učiť
|
|
wykresy na pamie odnoszą się do określonych punktów, np. wykres dla danej miejscowości przedstawiający roczny opad
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
kartogram przedstawia intensywność zjawiska na określonej powierzchni. przy rysowaniu kartogramu wybiera się powierzchnię i określa przedziały intensywności zjawiska.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
powstałe w naturalny sposób składnik skorupy ziemskiej o określonej budowie chemicznej i stałych cechach fizycznych. są nimi na ogół ciała stałe o strukturze krystalicznej. minerały wchodzące skład skał nazywamy skałotwórczymi
|
|
|
SKAŁY O BUDOWIE JEDNORODNEJ začať sa učiť
|
|
skały, które składają się z jednego minerału *wapień, gips
|
|
|
SKAŁY O BUDOWIE RÓŻNORODNEJ začať sa učiť
|
|
skały, które składają się z kilku minerałów *granit, bazalt
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
powstają na skutek zastygania magmy
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
tworzy je magma, która szybko zastyga na powierzchni ziemi. mają budową skrytokrystaliczną *bazalt
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
tworzy je magma pod powierzchnią ziemi, która zastyga wolno i tworzy skały o budowie jawnokrystalicznej *granit
|
|
|
SKAŁY PLUTONICZNE (głębinowe) - przykłady začať sa učiť
|
|
|
|
|
SKAŁY WULKANICZNE (wylewne) - przykłady začať sa učiť
|
|
bazalt / andezyt / ryolit
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
osadzanie się materiału mineralnego lub organicznego
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
przemiana luxnego materiału nagromadzonego w wyniku sendymentacji w spoistą skałę
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
powstają przez nagromadzenie, rozkruszenie lub wytrącenie skał istniejących, a takze ze szczątków organizmów roslinnych i zwierzęcych
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
powstają ze szczątków obumarłych roslin i zwierzat
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
powstały w wyniku wytrącenia się substancji mineralnych z wody morskiej
|
|
|
SKAŁY OSADOWE OKRUCHOWE - przykłady začať sa učiť
|
|
gruz -> brekcja/ żwir -> zlepieniec/ piasek -> piaskowiec/ muł -> mułowiec/ ił -> iłowiec
|
|
|
SKAŁY OSADOWE ORGANICZNE - przykłady začať sa učiť
|
|
ze szczątków roslinnych - torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny/ ze szczątków zwierzęcych - wapień, opoka/ ze szczątków roslinnych i zwierzęcych - ropa naftowa, gaz ziemny
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
skały pochodzenia magmowego lub osadowego, które na skutek oddziaływania wysokiej temperatury lub ciśnienia uległy przeobrażeniu
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
kiedy skały na skutek ruchów skorupy ziemskiej zostały przeniesione w głąb Ziemi i tam pod wpływem ciśnienia sprasowane [granit->gnejs / ił->łupki ilaste]
|
|
|
METAMORFIZM KONTAKTOWY (termiczny) začať sa učiť
|
|
kiedy skała na skutek zetknięcia z gorącą magmą topi się i ponownie krystalizuje [wapień -> marmur]
|
|
|
METAMORFIZM REGIONALNY (termodynamiczny) začať sa učiť
|
|
kiedy skały pogrążają sie na dużą głębokość, gdzie panuje wysokie ciśnienie i temperatura; obejmuje swoim zasięgiem wielkie obszary [serpentynity i amfibiolity]
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
naturalne nagromadzenie minerałów użytecznych w ilości nadającej się do eksploatacji
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
powstaja w jednym miejscu na skutek wytrącania się z krzepnącej magmy pierwiastków o takiej samej temperaturze krzepnięcia. najczęściej występują w formie gniazd i żył [np. złoża platyny, diamentów, rud chromu]
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
powstają na skutek wietrzenia i sedymentacji materiału okruchowego [np. rudy miedzi], wytrącania z wody substancji mineralnej [np. sól kamienna] i oadzania oraz przetwarzania substancji organicznej [np. węgiel kamienny, ropa naftowa]
|
|
|
ZŁOŻA MINERALNE METAMORFICZNE začať sa učiť
|
|
powstają ze złóż osadowych lub magmowych przez przemiany ich składu mineralnego lub przemieszczania substancji w głąb i zmianę jej struktury fizycznej [np. węgiel-grafit / wapień-marmur / granit-gnejs / ił-łupek ilasty]
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
procesy zachodzące pod dzialaniem sił wewętrznych, których źródłem jest energia wnętrza Ziemi. powodują powstawanie nierówności powierzchni Ziemi przez wypietrzanie gór, wyzyn, grzbietów oceanicznych oraz tworzenie rowów i zapadlisk tektonicznych
|
|
|
TEORIA TEKTONIKI PŁYT LITOSFERY začať sa učiť
|
|
teoria zakładająca, że litosfera podzielona jest na kilka większych oraz kilkanaście mniejszych płyt.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
prądy istniejące w astenosferze, które powodują przemieszczanie płyt litosfery
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
poziome ruchy magmy w astenosferze, będące następstwem prądów konwekcyjnych w płaszczu Ziemi, powodują rozrywanie i rozsuwanie sie litosfery. w powstające w niej szczeliny (ryfty) wchodzi magma i je wypełnia. powoduje to tworzenie się nowej skorupy oceani
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
w wyniku rozrastania się dna oceany dochodzi do kolizji plyt litosfery. przemieszczające się grube płyty kontynentalne nachodzą na cienka plytę oceaniczną, powodując wepchnięcie je wgłąb płaszcza ziemi. powstają rowy oceaniczne
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
gdy dochodzi do zderzenia dwóch plyt kontynentalnych, żadna z nich się nie zanurza z powodu dużej wyporności. w strefie kontaktu dochodzi do miażdżenia i pofałdowania osadów geosynklinalnych [Himalaje i góry południowej Europy]
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
różnego rodzaju pojedyncze wstrząsy lub całe serie drgań skorupy ziemskiej związane z nagłym przemieszczaniem magmy lub mas skalnych w skorupie ziemskiej
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
miejsce pod powierzchnią Ziemi, gdzie następuje przesunięcie mas skalnych i powstaje fala sejsmiczna
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
miejsce położone bezpośrednio nad hipocentrum (na powierzchni), gdzie fala sejsmiczna dociera najszybciej i drgania są najmocniejsze
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
ogół zjawisk związanych z wydobywaniem sie magmy na powierzchnię ziemi
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
znajdujący się w głębi Ziemi płynny lub plastyczny stop glinokrzemianów i innych związków mineralnych wraz z rozpuszczonymi w nich gazami, takimi jak para wodna, dwutlenek węgla, chlor
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
wyrzucona na powierzchnię Ziemi magma
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
miejsce wydobywania się z głębi Ziemi na powierzchnię produktów wulkanicznych (lawy, gazów, popiołów, bomb wulkanicznych)
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
wulkan, gdzie magma wypływa na powierzchnię Ziemi szczelinami. rzadka i zasadowa magma powoli rozlewa się na dużych powierzchniach, tworząc pokrywy bazaltowe [LAKI na Islandii]
|
|
|
WULKAN STOŻKOWY - EFUZYWNY (tarczowy) začať sa učiť
|
|
wulkany wystepujące w strefach ryftowych, gdzie rzadka, zasadowa magma z płaszcza Ziemi wypływa na jej powierzchnię, tworząc niskie stożki wulkaniczne o płasko nachylonych zboczach [MAUNA LOA na Hawajach]
|
|
|
WULKAN STOŻKOWY - EKSPLOZYWNY (stożkowy) začať sa učiť
|
|
wulkan gdzie z gęstej i kwaśnej stygnącej magmy wydostają się gazy, które doprowadzają do gwałtownych erupcji. występują w strefach subdukcji lub strefach tworzenia się geosynklin [KILIMANDŻARO w Afryce]
|
|
|
WULKAN STOŻKOWY - STRATOWULKAN začať sa učiť
|
|
gwałtowne erupcje przeplatane są ze spokojnymi wylewami magmy, co powoduje, że stozek wulkaniczny składa się z ułozonych na przemian materiałów piroklastycznych oraz warstw zastygłej lawy [ETNA, WEZUWIUSZ we Włoszech]
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
wulkan ciągle lub sporadycznie przejawiający aktywność [ETNA]
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
wulkan działający w historycznych czasach, ale od dłuzszego czasu nie przejawia aktywności [FUDŻI]
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
wulkan, który nie był aktywny w czasach historycznych [OSTRZYCA]
|
|
|
STAŁE PRODUKTY WYBUCHU WULKANU začať sa učiť
|
|
pyły wulkaniczne, popioły wulkaniczne, piasek wulkaniczny, lapille, bomby wulkaniczne, głazy i bloki skalne, pumeks
|
|
|
CIEKŁE PRODUKTY WYBUCHU WULKANU začať sa učiť
|
|
lawa kwaśna-gęsta, lawa zasadowa-rzadka
|
|
|
GAZOWE PRODUKTY WYBUCHU WULKANU začať sa učiť
|
|
dwutlenek węgla, tlenek wegla, siarkowodór, chlorowodór, dwutlenek siarki, metan, chlor, para wodna
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
kocioł powstały w wyniku poszerzenia krateru przez wielokrotne eksplozje gazowe wulkanu
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
zjawiska obejmujące krzepnięcie magmy w skorupie ziemskiej oraz przemiany skał z nią sąsiadujących (metamorfizm kontaktowy). w wyniku intruzji magmy na zewnątrz litosfery tworzą się formy plutoniczne
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
forma plutoniczna: lawa wciska się pomiędzy warstwy skalne i zastyga w postaci soczewek; forma ułożenia - zgodnie z warstwieniem otaczających skał
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
forma plutoniczna: nieregularne bloki granitowe o znacznych rozmiarach pod powierzchnia ziemi, powstałe z zastygłej magmy
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
forma plutoniczna: intruzje magmy w postaci spodka; ułożenie zgodnie z warstwowaniem otaczających skał
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
forma plutoniczna: drobne intruzje magmy pomiędzy warstwami skał sfałdowanych, zgodne z ich położeniem
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
forma plutoniczna: intruzje magmy tworzące płyty ze skal magmowych, ulożone zgodnie z płytowym rozmieszczeniem skał osadowych
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
forma plutoniczna: pionowe żyły skal magmowych, biegnące w poprzek skał starszych
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
pionowe ruchy skorupy ziemskiej zachodzące na obszarach, gdzie zmienił się pionowy nacisk na powierzchnie litosfery
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
ruchy lądotwórcze zachodzące w starszych częściach litosfery (blokach kontynentalnych)
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
ruchy orogeniczne zachodzące w strefie zgniatania materiału zgromadzonego w obniżeniach (geosynklinach) na krawędzi plyt litosfery
|
|
|
DEFORMACJE SKORUPY ZIEMSKIEJ začať sa učiť
|
|
ruchy obejmujące obszary odlegle od zamykanej geosynkliny i dotyczą zmiany pierwotnego układu skał w skorupie ziemskiej
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
góry powstające w wyniku zgniatania i fałdowania osadów zgromadzonych w geosynklinach lub przesunięcia plaszczowin [HIMALAJE, ALPY, KARPATY, KORDYLIERY, ANDY]
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
góry powstające w wyniku pionowego przemieszczania mas skalnych wzdłuż uskoków tektonicznych [SUDETY, WOGEZY, SCHWARZWALD, DAR FUR, TIBESTI, GÓRY SMOCZE]
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
góry będące konsekwencją gwałtownych erupcji wulkanicznych. wyrzucany przez wulkany w wielu miejscach materiał okruchowy zlepiony magmą może utworzyć całe masywy gór [KILIMANDŻARO, GÓRY NA KAMCZATCE, W JAPONII, NA HAWAJACH, W POLSCE MASYWY: ŚLĘŻY
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
wierzchnia warstwa skał osadowych
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
dolna warstwa skal osadowych
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
odległość między stropem a spągiem
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
obszar, na którym niezaburzone warstwy skalne zalegaja poziomo na fundamencie krystalicznym
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
PLATFORMpoziome ułożenie warstw skalnych spaczone przemieszczeniami pionowymi, na przykład ruchami epejrogenicznymi lub wzdłuż uskoków
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
ciągłość warstw została przerwana w wyniku przesunięć pionowych
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
forma tektoniczna powstała w wyniku pęknięcia mas skalnych i ich przesunięcia wzdłuż powstałej powierzchni
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Tectonic frameworkblok skalny odcięty od otaczających go skał uskokami i wyniesiony wzgledem sąsiednich bloków
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
fragment skorupy ziemskiej obniżony względem sąsiednich bloków
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
zespół fałdów leżących oderwany od macierzystego podłoża i przesunięty nawet o kilka kilometrów na skutek poziomych nacisków bocznych
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
skały uległy sfałdowaniu lecz, ciągłość warstw skalnych nie została przerwana
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
warstwy fałdu wygięte ku górze na skutek deformacji ciągłej
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
warstwy fałdu wygięte ku dołowi na skutek deformacji ciągłej
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
procesy zachodzące na powierzchni ziemi pod wpływem energii zewnętrznej, której źródłem jest Słońce. procesy te mogą mieć np. charakter niszczący i prowadzą do wyrównania powierzchni
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
proces egzogeniczny prowadzacy do zmiany zwięzłości skał dokonujących się pod wpływem oddzialywania na nie czynników fizycznych, chemicznych i organicznych
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
całość procesów niszczących polegających na przemieszczaniu pokrywy zwietrzelinowej i obnizaniu podłoża skalnego
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
proces egzogeniczny polegajacy na mechanicznym niszczeniu skał przez przemieszczający się materiał okruchowy lub wode, lód, wiatr
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
przemieszczanie zwietrzeliny pod wpływem własnego ciężaru lub obciążenia
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
osadzanie i gromadzenie sie luźnego materiału transportowanego przez wodę, lód, wiatr
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
produkt wietrzenia, bedący podstawa tworzenia się gleb
|
|
|
