otázka  |
Odpoveď |
Co to jest tytuł i jaką pełni funkcję? začať sa učiť
|
|
Słowo lub sformułowanie będące nazwą dzieła, zwykle sygnalizuje temat utworu, wyraża jego ogólny sens lub wskazuje jeden z elementów świata przedstawionego (np. bohaterów).
|
|
|
Podaj funkcję tytułu na konkretnym przykładzie: "Zemsta" i "Balladyna". začať sa učiť
|
|
"Zemsta" - tytuł określa temat utworu. "Balladyna" - temat wskazuje głównego bohatera utworu.
|
|
|
Co to jest podtytuł i jaką pełni funkcję? začať sa učiť
|
|
Jest to tekst podany tuż po tytule, uzupełnia tytuł o dodatkowe informacje o treści utworu.
|
|
|
Podaj funkcję podtytułu na konkretnym przykładzie: "Reduta Ordona. Opowiadanie adiutanta". začať sa učiť
|
|
Podtytuł informuje kim jest narrator opowiadania.
|
|
|
Co to jest motto i jaką pełni funkcję w utworze? začať sa učiť
|
|
Jest to cytat (z innego utworu) umieszczony na początku dzieła, pomaga zrozumieć treść utworu, podkreśla jego główną myśl, sygnalizuje przesłanie.
|
|
|
Co to jest dedykacja i jaką pełni funkcję w utworze? začať sa učiť
|
|
Jest to krótki, osobisty tekst poprzedzający utwór, informuje komu autor poświęca swoje dzieło.
|
|
|
Podaj funkcję dedykacji na konkretnym przykładzie: "Leonowi Werth, gdy był małym chłopcem" - Mały Książę. začať sa učiť
|
|
Pełni funkcję sygnalizacji dla kogo jest poświęcony utwór.
|
|
|
Co to jest puenta i jaką pełni funkcję w utworze? začať sa učiť
|
|
Jest to wyraziste, zwykle zaskakujące i dowcipne zakończenie utworu, wyraża główną myśl tekstu.
|
|
|
Podaj funkcję puenty na konkretnym przykładzie: puenta z utworu "Na lipę" J. Kochanowskiego. začať sa učiť
|
|
Puenta ta wyraża główną, nieoczekiwaną myśl utworu - lipa okazuje się drzewem cenniejszym niż złota jabłoń.
|
|
|
Co to jest punkt kulminacyjny i jaką pełni funkcję w utworze? začať sa učiť
|
|
Jest to moment największego napięcia w utworze, w którym ważą się losy bohaterów, zwykle następuje potem zwrot akcji, a po nim rozwiązanie.
|
|
|
Podaj punkt kulminacyjny w "Latarniku" H. Sienkiewicza. začať sa učiť
|
|
Punktem kulminacyjnym jest lektura "Pan Tadeusz", przy której Skawiński zaniedbuje swoje obowiązki.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Ciąg zapisanych słów tworzących pewną zamkniętą całość wyrażającą określone treści.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
użytkowe (np. instrukcja, reklama), publicystyczne (np. artykuł, wywiad, reportaż), naukowe i popularnonaukowe, literackie.
|
|
|
Ze względu na co można klasyfikować utwory? začať sa učiť
|
|
czas powstania (spojrzenie historycznoliterackie), tematykę (spojrzenie tematyczne, problemowe), specyficzne cechy tekstu (np. jego nadawcę, budowę - jest to spojrzenie rodzajowo-gatunkowe)
|
|
|
Jakie są trzy podstawowe rodzaje literackie? začať sa učiť
|
|
|
|
|
Co to jest interpretacja? začať sa učiť
|
|
Odczytanie dosłownych i ukrytych sensów tekstu.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
To jego treść, elementy składające się na fabułę.
|
|
|
Co to jest problem literacki? začať sa učiť
|
|
To zagadnienie, którego dotyczy dany utwór, jego główna myśl.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Zespół odniesień niezbędnych do zrozumienia jakiegoś dzieła.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
literacki, biograficzny, historyczny, społeczny, historycznoliteracki, filozoficzny, kulturowy
|
|
|
Na czym polega kontekst literacki? začať sa učiť
|
|
Dostrzeżenie podobieństwa do innego utworu literackiego.
|
|
|
Na czym polega kontekst biograficzny? začať sa učiť
|
|
Dostrzeżenie związku między dziełem a życiem autora.
|
|
|
Na czym polega kontekst historyczny? začať sa učiť
|
|
Dostrzeżenie związku dzieła z wydarzeniami historycznymi.
|
|
|
Na czym polega kontekst społeczny? začať sa učiť
|
|
Odniesienie do stosunków społecznych i obyczajowości konkretnej epoki.
|
|
|
Na czym polega kontekst historycznoliteracki? začať sa učiť
|
|
Odniesienie do historii literatury, prądów literackich itp.
|
|
|
Na czym polega kontekst filozoficzny? začať sa učiť
|
|
Dostrzeżenie związku między dziełem a światopoglądem epoki lub poglądami jakiegoś myśliciela.
|
|
|
Na czym polega kontekst kulturowy? začať sa učiť
|
|
Przywołanie innych dzieł np. malarskich, muzycznych, filmowych itp.
|
|
|
Jakie są cechy utworów lirycznych? začať sa učiť
|
|
1. Wyróżniają się formą graficzną. 2. Są pisane specyficznym językiem artystycznym. 3. Występuje podmiot liryczny, którego myśli, uczucia, wrażenia itp. są zapisane. 4. Występuje liryka pośrednia lub bezpośrednia.
|
|
|
Co to jest podmiot liryczny? začať sa učiť
|
|
Podmiot liryczny to osoba mówiąca w wierszu, której myśli, wrażenia, uczucia, przekonania, wyobrażenia są w nim zapisane.
|
|
|
Co to jest liryka bezpośrednia? začať sa učiť
|
|
Liryka bezpośrednia to przekazywanie myśli, wrażeń, uczuć itp. wprost od podmiotu lirycznego.
|
|
|
Co to jest liryka pośrednia? začať sa učiť
|
|
Liryka pośrednia to przekazywanie uczuć, wrażeń, myśli itp. pośrednio np. poprzez opis krajobrazu (liryka opisowa) albo opis sytuacji, zdarzenia (liryka sytuacyjna).
|
|
|
Jak określić podmiot liryczny? začať sa učiť
|
|
Aby określić podmiot liryczny zwróć uwagę na formy czasowników i zaimków (myślę, o mnie - jednostka, walczyliśmy, nas - zbiorowość) oraz pamiętaj, że nie zawsze należy utożsamiać autora z podmiotem lirycznym.
|
|
|
Wymień najważniejsze elementy budowy wiersza. začať sa učiť
|
|
1. Podział na wersy i strofy (zwrotki). 2. Rytm. 3. Rymy.
|
|
|
Co to jest rytm w wierszu? začať sa učiť
|
|
Rytm to wewnętrzna regularność, powtarzalność pewnych elementów w obrębie utworu (np. liczby sylab w wersach, akcentów, "miejsc przystankowych".
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Wiersz wolny to wiersz o swobodnej budowie, niezgodnej ze schematami (np. w wersach występuje różna liczba sylab, strofy mają różne wielkości).
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Wiersz biały to wiersz pozbawiony rymów.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Fraszka to krótki utwór wierszowany, często o charakterze żartobliwym bądź satyrycznym. Zazwyczaj zaskakuje puentą. Wyróżniamy fraszki obyczajowe, miłosne, filozoficzne, religijne. Przykładem są fraszki J. K.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Hymn to utwór liryczny o charakterze pochwalnym i podniosłym nastroju. Układany ku czci bóstwa, Boga, osoby, zdarzeń. Może też sławić wartości, instytucje, miejsca, narody. Przykładem jest "Mazurek Dąbrowskiego" Józefa Wybickiego.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Pieśń to najstarszy gatunek liryki. Cechują ją rytmiczność, podział na strofy, występowanie refrenu, częste stosowanie powtórzeń. Mogą mieć tematykę religijną, miłosną, biesiadną, filozoficzną. Przykładem są pieśni Jana Kochanowskiego.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Sonet to utwór poetycki składający się z czternastu wersów, zazwyczaj podzielony na dwie strofy czterowersowe (o charakterze opisowym) i dwie strofy trzywersowe (o charakterze refleksyjnym). Przykładem są "Sonety krymskie" Adama Mickiewicza.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Tren to wierszowany utwór liryczny, najczęściej poświęcony zmarłej osobie. Wyraża żal z powodu odejścia kogoś; zazwyczaj zawiera pochwałę tej osoby. Przykładem są "Treny" Jana Kochanowskiego.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Ballada to gatunek epicko-liryczny; wierszowana opowieść o niezwykłych, fantastycznych wydarzeniach. Opowiada o nich narrator obserwator. Ma nastrój tajemniczości i grozy-nieraz żartobliwy. Jej tematy pochodzą z baśni, legend, wierzeń ludowych.
|
|
|
Jak należy interpretować utwór poetycki? začať sa učiť
|
|
Interpretacja wiersza polega na zadawaniu sobie pytań i odpowiadaniu na nie: Jakie odczucia budzi w tobie utwór? Które sformułowania (miejsca) szczególnie zwracają uwagę? Jak jest zbudowany utwór? Pod koniec należy napisać wnioski z zadanych pytań.
|
|
|
Co to jest tekst informacyjny? začať sa učiť
|
|
Tekst informacyjny przekazuje wiedzę o otaczającym świecie w sposób zwarty, rzeczowy oraz jak najbliższy faktom, zjawiskom, wydarzeniom. Brak jest wypowiedzi nacechowanych emocjonalnie.
|
|
|
Co to jest tekst reklamowy? začať sa učiť
|
|
Tekst reklamowy, inaczej reklama, ma na celu zachęcenie do nabycia określonego towaru, skorzystania z usługi lub zachowania się w pożądany sposób. Formy przekazu wykorzystywane w reklamie to m.in. plakaty, banery, ogłoszenia, filmy reklamowe, umieszczanie produktów. Formy jej przekazu zawsze pełnią funkcję perswazyjną, czyli starają się wpłynąć na decyzję odbiorcy. Elementem charakterystycznym jest slogan reklamowy, czyli chwytliwe hasło, które kojarzy się z reklamowaną rzeczą.
|
|
|
Co to jest tekst publicystyczny? začať sa učiť
|
|
Tekst publicystyczny to wypowiedź na temat aktualnych zagadnień społecznych. Najczęściej ma zastosowanie w środkach masowego przekazu. Jego podstawowym zadaniem jest trafienie do jak największej liczby odbiorców.
|
|
|
Co to jest tekst naukowy? začať sa učiť
|
|
Tekst naukowy to publikacja przekazująca wiedzę. Najczęściej jest to wypowiedź o charakterze rozprawy lub pracy naukowej służąca popularyzacji osiągnięć nauki. Cechy charakterystyczne: obiektywizm i precyzja w przedstawieniu zagadnienia, logiczny układ, występowanie fachowej terminologii, stosowanie wypowiedzeń wielokrotnie złożonych, brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie.
|
|
|
Co to jest tekst popularnonaukowy? začať sa učiť
|
|
Tekst popularnonaukowy to napisany w przystępny sposób tekst naukowy, przygotowany dla czytelnika niemającego fachowego przygotowania w danej dziedzinie. Celem piśmiennictwa popularnonaukowego jest upowszechnianie wiedzy z różnych dziedzin i przedstawianie najnowszych osiągnięć nauki.
|
|
|
Co to jest tekst literacki? začať sa učiť
|
|
Tekst literacki to utwór o charakterze artystycznym pisany prozą lub wierszem. "Literatura piękna" wskazuje na funkcję estetyczną utworów, czyli dostarczanie odbiorcy wrażeń, przeżyć, przemyśleń, przyjemności.
|
|
|
Co to jest rodzaj literacki? začať sa učiť
|
|
Rodzaj literacki to zespół cech, które pozwalają zaklasyfikować utwór literacki, biorąc pod uwagę jego formę wypowiedzi i budowę. Wyróżniamy trzy główne rodzaje literackie: lirykę, epikę i dramat.
|
|
|
Co to jest gatunek literacki? začať sa učiť
|
|
Gatunek literacki to forma utworu literackiego, charakteryzująca się określoną budową oraz stylistyką.
|
|
|
Podaj 5 gatunków lirycznych i ich przykłady. začať sa učiť
|
|
hymn I. Krasicki "Hymn do miłości ojczyzny", pieśń J. Kochanowski "Czego chcesz od nas, Panie", fraszka J. Kochanowski "Na lipę", tren J. Kochanowski "Treny", sonet A. Mickiewicz "Burza"
|
|
|
Wymień 12 gatunków epickich i ich przykłady. začať sa učiť
|
|
epos „Iliada” Homera, epopeja „Pan Tadeusz” A. Mickiewicz, powieść „Quo vadis” H. Sienkiewicz, nowela „Latarnik” H. Sienkiewicz, baśń „Złota gęś” J. W. Grimm, bajka Ignacy Krasicki „Lew i zwierzęta”, mit „Dedal i Ikar”, opowiadanie „Opowieść wigilijna” legenda "Legenda o Smoku Wawelskim", przypowieść "O miłosiernym samarytaninie", dziennik Stefan Żeromski "Dziennik", pamiętnik M. Białoszewski "Pamiętnik z powstania warszawskiego"
|
|
|
Podaj dwa gatunki dramatyczne i ich przykłady. začať sa učiť
|
|
tragedia J. Słowacki "Balladyna", komedia A. Fredro "Zemsta"
|
|
|
Podaj trzy gatunki mieszane (synkretyczne) i ich przykłady. začať sa učiť
|
|
ballada A. Mickiewicz "Świtezianka", satyra I. Krasicki "Żona modna", dramat romantyczny A. Mickiewicz "Dziady" cz. II
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Liryka to jeden z trzech rodzajów literackich. Należą do niej utwory wyrażające uczucia, doznania, refleksje i przeżycia podmiotu lirycznego przekazywane w formie monologu lirycznego.
|
|
|
Co to jest liryka inwokacyjna? začať sa učiť
|
|
Jest to rodzaj liryki, w której podmiot liryczny zwraca się do adresata wypowiedzi.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Wiersz to utwór poetycki mówiący o uczuciach, przeżyciach, doznaniach podmiotu lirycznego. Charakteryzuje się obecnością środków stylistycznych oraz określoną budową.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
wiersz rymowany, wiersz nierymowany (biały), wiersz regularny, wiersz wolny.
|
|
|
Co to jest wiersz regularny? začať sa učiť
|
|
Wiersz regularny to wiersz, który jest zgodny ze schematami. Charakteryzuje się uporządkowaną budową, rytmem, obecnością rymów i środków poetyckich.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Epika to rodzaj literacki, do którego należą utwory najczęściej pisane prozą. Podstawową formą wypowiedzi jest w nich narracja. rzadziej występują utwory wierszowane np. epopeja, bajka
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Narracja to wypowiedź narratora. Może mieć formę opisu lub opowiadania.
|
|
|
Co to jest narracja pierwszoosobowa? začať sa učiť
|
|
Narracja pierwszoosobowa może być jednym z bohaterów, który dysponuje wówczas ograniczoną wiedzą o świecie przedstawionym i wypowiada się w pierwszej osobie. Taki rodzaj narracji najczęściej występuje w pamiętniku lub dzienniku.
|
|
|
Co to jest narracja trzecioosobowa? začať sa učiť
|
|
Narracja trzecioosobowa to narrator, który stoi poza światem przedstawionym, jest wszechwiedzący, a jego narracja ma formę trzeciej osoby. Wszechwiedza narratora może ujawniać się w tym, że zna on wydarzenia przeszłe lub przyszłe, a także przedstawia myśli i przeżycia bohaterów.
|
|
|
Co to jest świat przedstawiony? začať sa učiť
|
|
Świat przedstawiony to świat opisany w dziele literackim. Jego elementami są czas, miejsce, zdarzenia i bohaterowie.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Akcja utworu to wyraźnie zarysowany ciąg wydarzeń przedstawionych w utworze, które stanowią spójną całość i zmierzają ku pewnemu celowi. W konstrukcji akcji wyodrębniamy jej rozpoczęcie (zawiązanie akcji), rozwinięcie (rozwój akcji) i zakończenie (rozwiązanie akcji). Niekiedy zostaje podkreślony punkt kulminacyjny.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Czas akcji to czas, w którym rozgrywają się wydarzenia przedstawione w utworze.
|
|
|
Co to jest miejsce akcji? začať sa učiť
|
|
Miejsce akcji to miejsce lub miejsca, gdzie rozgrywają się wydarzenia przedstawione w utworze.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Fabuła to układ wszystkich motywów i wątków przedstawionych w utworze.
|
|
|
Co to jest wątek? Jakie mogą być? začať sa učiť
|
|
Wątek to ciąg zdarzeń w obrębie fabuły utworu, które dotyczą jednego bohatera lub grupy postaci. W utworach może wystąpić wątek główny i wątki poboczne. np. wątkiem głównym w "Syzyfowych pracach" S. Żeromskiego jest problem rusyfikacji polskiej młodzieży, a wątkiem pobocznym miłość Borowicz do "Biruty".
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Wydarzenie to pojedyncza sytuacja opisana w utworze.
|
|
|
Kto to jest bohater utworu? začať sa učiť
|
|
Bohater utworu to występująca w nim fikcyjna postać. Bohaterem może być postać historyczna (która istniała w rzeczywistości i zostaje umieszczona w świecie przedstawionym utworu) lub fikcyjna (wymyślona przez twórcę dzieła). Postać fikcyjna może być prawdopodobna (mogłyby żyć w realnym świecie) lub fantastyczna.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
1. tytułowy, główny, drugoplanowy, epizodyczny 2. jednostkowy, zbiorowy 3. pozytywny, negatywny 4. statyczny (charakter nie ulega przemianie), dynamiczny (ulega przemianie wewnętrznej pod wpływem zdarzeń)
|
|
|
Co to jest fikcja literacka? začať sa učiť
|
|
Fikcja literacka (artystyczna) to świat wymyślony przez autora dzieła. Może on być realistyczny lub fantastyczny.
|
|
|
Co to jest świat realistyczny? začať sa učiť
|
|
Świat realistyczny to wydarzenia, miejsca, postacie, które są prawdopodobne i mogą istnieć w rzeczywistości. np. fikcja literacka Henryka Sienkiewicza "W pustyni i w puszczy" mogłaby się wydarzyć naprawdę.
|
|
|
Co to jest świat fantastyczny? začať sa učiť
|
|
Świat fantastyczny to wydarzenia, miejsca, postacie, które są nieprawdopodobne i nie mogą istnieć w rzeczywistości. np. "Hobbit, czyli tam i z powrotem" Tolkiena.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Epos to obszerny, wielowątkowy utwór epicki pisany wierszem, wywodzący się z antyku i nawiązujący tematycznie do wydarzeń historyczno-mitologicznych. Bogowie ingerują w losy bohaterów. "Iliada" i "Odyseja" Homera Akcja rozgrywa się w momencie przełomowym dla przedstawianych wydarzeń. Występuje wszechwiedzący narrator. Utwór zawiera liczne opisy i bogactwo środków stylistycznych.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Epopeja to wierszowany utwór epicki o wielowątkowej fabule ukazujący życie narodu na tle ważnych wydarzeń historycznych. Występuje bohater zbiorowy i jednostkowy. Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" Epopeja i epos można stosować zamiennie: jedyną różnicą pomiędzy nimi jest to, że w epopei nie występuje ingerencja bogów w losy bohaterów.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Powieść to dłuższy utwór o różnorodnej tematyce i swobodnej kompozycji, pisany prozą, przedstawiający wielowątkową fabułę, obejmującą dzieje wielu bohaterów.
|
|
|
Podziel powieści ze względu na czas akcji. začať sa učiť
|
|
powieść współczesna, powieść historyczna, powieść fantastycznonaukowa
|
|
|
Podziel powieści ze względu na tematykę. (8) začať sa učiť
|
|
powieść społeczno-obyczajowa, powieść podróżnicza, powieść fantasy, powieść sensacyjna, powieść detektywistyczna (kryminalna), powieść biograficzna, powieść autobiograficzna, powieść psychologiczna
|
|
|
Co to jest powieść współczesna? začať sa učiť
|
|
Autor umieszcza jej akcję w czasach, w których żyje i które zna z własnych obserwacji i doświadczeń. Henryk Sienkiewicz "W pustyni i w puszczy"
|
|
|
Co to jest powieść historyczna? začať sa učiť
|
|
Autor opisuje czasy wcześniejsze niż te, w których żyje. Wiedzę czerpie z dokumentów historycznych. Prawda historyczna splata się z fikcją literacką. Bohaterowie znani z historii współistnieją na równi z wymyślonymi przez pisarza. Henryk Sienkiewicz "Quo vadis" Oprócz wydarzeń prawdziwych są również wydarzenia fikcyjne przedstawiane w prawdopodobny sposób.
|
|
|
Co to jest powieść fantastycznonaukowa? začať sa učiť
|
|
Autor umieszcza świat przedstawiony w bliżej nieokreślonej przyszłości. Fabuła najczęściej przedstawia zmagania człowieka ze stworzonymi przez niego maszynami lub relacje człowiek-mieszkańcy innych planet. Stanisław Lem "Kongres futurologiczny"
|
|
|
Co to jest powieść społeczno-obyczajowa? začať sa učiť
|
|
Przedstawia życie codzienne bohaterów, obraz jakiegoś środowiska społecznego i jego wpływ na bohaterów. Fabuła jest wyraźnie uporządkowana, a narrator zazwyczaj wszechwiedzący. Stefan Żeromski "Syzyfowe prace"
|
|
|
Co to jest powieść podróżnicza? začať sa učiť
|
|
Powieść, w której bohaterowie przeżywają różne przygody podczas podróży najczęściej po jakimś egzotycznym miejscu. Henryk Sienkiewicz "W pustyni i w puszczy"
|
|
|
Co to jest powieść fantasy? začať sa učiť
|
|
Powieść nawiązująca do mitologii i baśni różnych narodów. Akcja odgrywa się w odległych, bliżej niesprecyzowanych czasach. Fabuła zawiera elementy fantastyczne, które przeplatają się z realistycznymi. J. R. R. Tolkien "Hobbit, czyli tam i z powrotem" Bohaterowie są obdarzeni nadprzyrodzoną mocą i potrafią posługiwać się magicznymi przedmiotami.
|
|
|
Co to jest powieść sensacyjna? začať sa učiť
|
|
Powieść, w której są opisane niebezpieczne, ryzykowne wydarzenia, a rozwiązaniem akcji jest wyjaśnienie skomplikowanej zagadki czy tajemnicy. Zbigniew Nienacki "Pan Samochodzik i templariusze"
|
|
|
Co to jest powieść kryminalna? začať sa učiť
|
|
Powieść, której główną cechą jest dynamiczna, wyraźnie zarysowana akcja zmierzająca zazwyczaj do ustalenia sprawcy przestępstwa. Agatha Christie "Morderstwo w Orient Expressie"
|
|
|
Co to jest powieść biograficzna? začať sa učiť
|
|
Powieść przedstawiająca życie wybitnego człowieka. Zbigniew Sudolski "Mickiewicz"
|
|
|
Co to jest powieść autobiograficzna? začať sa učiť
|
|
Odmiana powieści biograficznej, w której autor przedstawia w sposób często sfabularyzowany własne wspomnienia dotyczące czasów, ludzi, z którymi żył. Melchior Wańkowicz "Ziele na kraterze"
|
|
|
Co to jest powieść psychologiczna? začať sa učiť
|
|
Powieść, której głównym celem jest przedstawienie życia wewnętrznego postaci, jej przeżyć, motywów postępowania. Éric-Emmanuel Schmitt "Oskar i pani Róża"
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Niewielki utwór epicki o prostej budowie, zwykle jednowątkowej fabule bez wyraźnie zarysowanego punktu kulminacyjnego. Występuje niewielu bohaterów, a pozycja narratora jest wyraźnie podkreślona. Często występuje retrospekcja. Charles Dickens „Opowieść wigilijna”
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Krótki, jednowątkowy utwór narracyjny pisany prozą. Posiada ściśle określoną kompozycję z wyraźnie zarysowaną akcją zmierzającą do punktu kulminacyjnego, a następnie do puenty. Henryk Sienkiewicz "Latarnik" Brak jest długich opisów i charakterystyki bohaterów. Różni się od opowiadania zwartą kompozycją, wyraźnie zaznaczonym punktem kulminacyjnym, z którego często płynie przesłanie utworu.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Fantastyczna opowieść dotycząca bardzo odległych czasów. Przedstawiają poglądy na pochodzenie bogów i ludzi. Opisują wierzenia starożytnych Greków i Rzymian. mit o Demeter i Korze Wyjaśniają zjawiska w przyrodzie oraz tłumaczą sens zwyczajów i wierzeń w starożytności. Mitologia to zbiór mitów.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Gatunek epicki zawierający elementy fantastyki, cudowności, magii. Istnieje podział na dobro (zostaje nagrodzone) i zło (zostaje ukarane). Płynie z niej przesłanie, czyli główna myśl, sens utworu. Hans Christian Andersen "Brzydkie kaczątko", bracia Grimm "Królewna Śnieżka", Charles Perrault "Kot w butach" Przesłanie odnosi się często do takich wartości jak dobro, potrzeba pomocy innym czy pracowitość. W baśni występują osoby o nadzwyczajnych umiejętnościach, cudowne wydarzenia, magiczne przedmioty.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Krótki utwór, przeważnie wierszowany, o charakterze żartobliwym i jednocześnie pouczającym. Bohaterami są zazwyczaj zwierzęta, które uosabiają ludzkie wady i zalety. Z bajki płynie morał, a postacie mają charakter symboliczny oraz alegoryczny. Ignacy Krasicki "Czapla", Adam Mickiewicz "Przyjaciele", Jan Brzechwa "Pająk i muchy"
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Morał to wniosek, nauka, pouczenie wynikające z jakiejś sytuacji.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Stosowany w sztuce motyw zastępujący jakieś pojęcie, przedmiot, zjawisko który wywołuje określone skojarzenia i reakcje. Symbolem może być postać (np. Herakles jest symbolem męstwa i siły), zwierzę (pies symbolizuje wierność), przedmiot (jajko symbol życia i płodności) lub inne motywy (ogród symbol natury, przyrody oraz raju, szczęścia, piękna.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Motyw w literaturze i sztuce, która poza znaczeniem dosłownym ma sens ukryty (alegoryczny). W bajkach wielu zwierzętom są przypisane określone cechy, np. lew jest alegorią władzy. W przeciwieństwie do symbolu, sens alegorii jest jednoznaczny, a jej odczytywanie jest związane z tradycją.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Opowieść ludowa związana z historycznymi postaciami, zdarzeniami i miejscami. Elementy fantastyki i niezwykłości przeplatają się z wydarzeniami realistycznymi lub historycznymi. "Smok Wawelski", "Wars i Sawa", "Lech, Czech i Rus", "Piast Kołodziej" Najczęściej wyjaśnia powstanie państw, miast, rzek, jezior i zjawisk przyrody. Mogą być w nich opisane żywoty świętych, męczenników oraz bohaterów narodowych.
|
|
|
Co to jest przypowieść (parabola)? začať sa učiť
|
|
Krótki utwór epicki o prostej fabule służący zilustrowaniu pewnych prawd. Ma znaczenie dosłowne i metaforyczne. Często posługuje się alegorią w przedstawieniu prawd wiary. Źródłem przypowieści jest biblia. "O siewcy", "O talentach", "O pannach mądrych i głupich", "O miłosiernym Samarytaninie", "O synu marnotrawnym"
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Utwór w postaci relacji ze zdarzeń prowadzonych na bieżąco. Występuje narracja pierwszoosobowa dotycząca zdarzeń, przeżyć osobistych, poglądów narratora. Stefan Żeromski "Dziennik"
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Dłuższa wypowiedź o charakterze osobistym. Opisywane przez autora zdarzenia często przedstawiane są z pewnego dystansu czasowego, a ich układ zależy od subiektywnego wyboru autora. Miron Białoszewski "Pamiętnik z powstania warszawskiego"
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Rodzaj literacki obejmujący utwory pisane z myślą o wystawieniu na scenie. Utwór jest podzielony na akty i sceny. Główne gatunki to komedia i tragedia.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Gatunek dramatu, w którym występują zabawne postacie i sytuacje, a akcja - nieskomplikowana i nasycona komizmem - kończy się szczęśliwie. Aleksander Fredro "Zemsta"
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Cecha zjawisk przedstawionych w utworze budzącym w odbiorcy wesołość i śmiech. Ma charakter dydaktyczny i wykorzystywany jest do krytyki zjawisk i zachowań ludzi. Wyróżnia się komizm sytuacyjny (sytuacji), postaci (charakterologiczny), słowny (językowy)
|
|
|
Na czym polega komizm sytuacyjny? začať sa učiť
|
|
Spiętrzenie niesamowitych zbiegów okoliczności, zaskakujących zdarzeń, zbudowaniu zabawnych sytuacji.
|
|
|
Na czym polega komizm postaci (charakterologiczny)? začať sa učiť
|
|
Stworzenie typów bohaterów i uwypuklenie ich cech wyglądu i zachowań, które, przedstawione w sposób przerysowany, bawią odbiorcę.
|
|
|
Na czym polega komizm słowny (językowy)? začať sa učiť
|
|
Zabawne dialogi bohaterów, żartobliwe powiedzonka, zestawienia słów, które wywołują wesołość.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Gatunek dramatu, którego treść dotyczy poważnego tematu, a rozwój akcji oparty jest na istnieniu sprzecznych racji, spośród których nie można dokonać jednego słusznego wyboru. Zmagania bohatera prowadzą do klęski (często do śmierci). Juliusz Słowacki "Balladyna", William Szekspir "Romeo i Julia" Istotnym elementem w konflikcie jest ingerencja sił wyższych (bogów, losu, praw natury).
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Konflikt równorzędnych wartości moralnych, wśród których nie ma możliwości wyboru - każda decyzja prowadzi do klęski. Bohaterem jest zwykle jednostka działająca świadomie w imię wielkiego i szlachetnego celu. Ponosi klęskę, ponieważ zmaga się z siłami wyższymi (bogowie, władcy, siły natury, fatum, racje moralne).
|
|
|
Z czego składa się akcja dramatu? začať sa učiť
|
|
Akcja dramatu tworzona jest poprzez dialogi i monologi bohaterów (tekst główny). Uzupełnieniem są didaskalia (tekst poboczny).
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Część utworu dramatycznego, wydzielona ze względu na zamknięty odcinek akcji. Zwykle kończy się zdarzeniem istotnym dla dalszego jej przebiegu.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Część aktu, wyodrębniona ze względu na liczbę biorących w niej udział postaci. Pojawienie się lub odejście postaci jest granicą między scenami.
|
|
|
Co to jest tekst poboczny (didaskalia)? začať sa učiť
|
|
Komentarze i wskazówki autora dotyczące czasu i miejsca akcji, gry aktorów, kostiumów, rekwizytów, dekoracji.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Rozmowa dwóch lub więcej osób.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Wypowiedzi bohaterów w utworze dramatycznym.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Dłuższa wypowiedź jednej osoby, stanowiąca całość znaczeniową.
|
|
|
Co to jest gatunek synkretyczny (mieszany)? začať sa učiť
|
|
Utwór literacki łączący w sobie cechy różnych rodzajów literackich.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Gatunek mieszany - literacki lub publicystyczny. Ośmiesza i piętnuje ludzkie wady i zachowania. Krytykuje stosunki społeczne, obyczaje, politykę. Często występuje sarkazm, szyderstwo, ironia, parodia, karykatura. Ignacy Krasicki "Żona modna" Ukazuje rzeczywistość w komiczny przerysowany sposób. Ma charakter dydaktyczny skłaniający odbiorcę do refleksji i zmian w postępowaniu.
|
|
|
Co to jest dramat romantyczny? začať sa učiť
|
|
Gatunek dramatu z okresu romantyzmu charakteryzujący się luźną budową. Zaburzona jest zasada trzech jedności: akcja rozgrywa się w różnych miejscach i brak jest ograniczenia czasowego. Adam Mickiewicz "Dziady" cz. II Łączone są elementy liryki (długie monologi, środki poetyckie) z narracją epicką. Świat realny miesza się z fantastycznym, tragizm miesza się z komizmem, a patos z groteską. Często występują elementy ludowe oraz nawiązania do Biblii, historii, mitologii.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Historyjka obrazkowa z tekstem ograniczonym do wypowiedzi bohaterów, umieszczonym w tzw. dymkach.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Jednakowe lub podobne brzmienie zakończeń co najmniej dwóch wyrazów; występuje na końcu wersów.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Rym oparty na zgodności brzmienia wyrazów jednosylabowych. Np. wieś - nieś. Akcent pada wówczas na cały wyraz
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Rym oparty na zgodności brzmienia wyrazów wielosylabowych, w których rymuje się półtorej sylaby od końca wyrazu. Np. kopia - utopia. Akcent pada wówczas na przedostatnią sylabę.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Rymy znajdujące się w wersach sąsiadujących ze sobą (aabb) np. płaczę - zobaczę OGLĄDAM - ŻĄDAM
|
|
|
Co to są rymy krzyżowe (przeplatane)? začať sa učiť
|
|
Rymy rozmieszczone w co drugim wersie (abab). np. zdrojów PIŁO powojów BYŁO
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Układ rymów w zwrotce czterowersowej, w której rymuje się wers pierwszy z czwartym, a drugi z trzecim (abba). np. tułaczem MAMY WOŁAMY płaczem
|
|
|
Co to jest epitet i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Wyraz określający rzeczownik. Jest on najczęściej przymiotnikiem (np. daleka droga), rzadziej rzeczownikiem (np. kolory lata). Mogą być one dosłowne (kamienny most) lub niedosłowne (sufit gwiazd). dobre jabłko, zły pies Funkcje: wskazują na cechy postaci, przedmiotu, zjawiska, podkreślają plastyczność obrazu, oddziałują na wyobraźnię, wpływają na nastrój w utworze.
|
|
|
Co to jest porównanie i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Zestawienie podobnych cech osoby, przedmiotu lub zjawiska. Elementem łączącym dwa słowa porównania są m.in. słowa: jak, jako, jak gdyby itp. Snuć miłość, jak jedwabnik nić wnętrzem swym snuje. Funkcje: wskazują podobieństwa między porównanymi obiektami, wpływają na obrazowość opisu, zaskakują nieoczekiwanymi podobieństwami, ułatwiają zrozumienie trudnych zjawisk, oddziałują na wyobraźnię odbiorcy.
|
|
|
Co to jest porównanie homeryckie? začať sa učiť
|
|
Porównanie, którego jeden człon jest rozbudowanym opisem ludzkich czynów zestawionych z zachowaniem zwierząt lub ze zjawiskami przyrody.
|
|
|
Co to jest przenośnia (metafora) i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Wyrażenie lub zwrot, w którym połączone wyrazy występują w nowym znaczeniu, niewynikającym ze znaczenia dosłownego tworzących je wyrazów. Niech snu anioł modrymi skrzydły cię otoczy. Funkcje: zaskakują, oczarowują, skłaniają do refleksji czytelnika, wskazują na niezwykłość zjawiska, odkrywają różne znaczenia, oddziałują na wyobraźnię.
|
|
|
Co to jest ożywienie (animizacja)? začať sa učiť
|
|
Rodzaj przenośni polegający na nadaniu przedmiotom, zjawiskom przyrody i pojęciom cech istot żywych. np. wycie wiatru, płyną słowa
|
|
|
Co to jest uosobienie (personifikacja)? začať sa učiť
|
|
Rodzaj przenośni polegający na przypisaniu cech ludzkich przedmiotom, zwierzętom, zjawiskom i pojęciom. np. gwiazdy mi mówią, wiatr tańczył, niebo płacze, słońce wstaje
|
|
|
Co to jest wyraz dźwiękonaśladowczy (onomatopeja) i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Środek poetycki polegający na stosowaniu wyrazu lub ciągu wyrazów, które naśladują dźwięki. Może też to być nagromadzenie i zastosowanie odpowiedniego układu głosek oraz układ rytmiczny tekstu. stukać, trzaskać, syk, świergot, pac, bum, hau, sypie, skacze, odgłosy deszczu Funkcje: oddanie dźwięków towarzyszących danej sytuacji, wpływają na kojarzenie brzmień z określonymi treściami, tworzą nastrój w utworze, wywołują różne stany emocjonalne.
|
|
|
Co to jest apostrofa i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Bezpośredni, uroczysty zwrot do adresata, najczęściej utrzymany w tonie podniosłym. Funkcje: wywołuje określone wrażenie, wprowadza odpowiedni nastrój, personifikuje przedmioty i zjawiska, do których się zwraca.
|
|
|
|
začať sa učiť
|
|
Rozwinięta apostrofa umieszczona na początku utworu. Zawarta jest w niej uroczysta prośba o natchnienie skierowana do muzy lub bóstwa. Najczęściej występuje w eposie (epopei).
|
|
|
Co to jest pytanie retoryczne i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Pytanie, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ponieważ jest już ona w pewien sposób w nim zawarta. Funkcje: zwrócenie uwagi odbiorcy na treść wypowiedzi, wywarcie pożądanego wrażenia.
|
|
|
Co to jest anafora i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Dwukrotne lub wielokrotne użycie tego samego wyrazu, zwrotu lub zdania na początku kolejnych wersów lub zwrotek utworu. Funkcje: podkreślenie danej myśli, zwiększenie ekspresji.
|
|
|
Co to jest powtórzenie i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Powtarzający się w utworze ten sam element językowy (sylaba, cząstka wyrazowa, wyraz, wyrażenie lub konstrukcja składniowa). Funkcje: podkreślenie znaczenia słów, zwiększenie ekspresji, wzmocnienie rytmu wiersza.
|
|
|
Co to jest oksymoron i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Zestawienie słów, pojęć zawierających sprzeczność. Pojęcia te mają najczęściej silne zabarwienie emocjonalne. kształcisz kalectwo, chwalebne blizny Funkcje: podkreślenie emocjonalności wypowiedzi, zaskoczenie, zszokowanie odbiorcy, stworzenie nowego sensu wypowiedzi, podkreślenie złożoności jakiejś sytuacji czy emocji.
|
|
|
Co to jest przerzutnia i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Zabieg poetycki polegający na przeniesieniu części zdania z jednego wersu do następnego. Funkcje: zwrócenie uwagi na przeniesione słowa, wprowadzenie wieloznaczności w wypowiedzi.
|
|
|
Co to jest wykrzyknienie i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, często urwane, wtrącone w wypowiedź. Funkcje: podkreślenie ekspresji wypowiedzi, uwydatnienie nastroju utworu, przekazanie emocji osoby mówiącej.
|
|
|
Co to jest neologizm poetycki i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Zabieg stylistyczny polegający na tworzeniu wyrazów dla potrzeb język literackiego w celu wyrażenia odczuć twórcy lub nowego określenia pewnych rzeczy, zdarzeń, sytuacji. Występują one jednorazowo w dziełach, w których ich użyto. Funkcje: wyrażenie emocji podmiotu lirycznego, podkreślenie nastroju utworu, skłonienie odbiorcy do poszukiwania znaczeń.
|
|
|
Co to jest archaizm i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Wyraz lub wyrażenie, które jest przestarzałe, wyszło z użycia, zmieniło formę lub znaczenie. Świadczy o pochodzeniu utworu z dawnej epoki lub zastosowaniu stylizacji językowej. Funkcje: nadają utworom styl dawnej epoki, są elementem stylizacji językowej, współtworzą nastrój utworu.
|
|
|
Co to jest zdrobnienie i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Wyraz nacechowany emocjonalnie w celu wzbudzenia w odbiorcy pozytywnych skojarzeń. Funkcje: wyrażają ekspresję osoby mówiącej, wpływają na odbiór utworu, wskazują na zastosowanie ironii lub drwiny.
|
|
|
Co to jest zgrubienie i jakie pełni funkcje? začať sa učiť
|
|
Wyraz, który poprzez zastosowanie odpowiedniego formantu oznacza rzecz lub osobę większą od nazwanej wyrazem podstawowym. Może również oznaczać pogardliwy stosunek do przedstawianego obiektu. Funkcje: wyrażają ekspresję osoby mówiącej, wpływają na odbiór utworu, wskazują na zastosowanie ironii lub drwiny.
|
|
|
Co to jest eufemizm i jakie pełni funkcje w utworze? začať sa učiť
|
|
Wyraz lub zwrot zastosowany, aby złagodzić lub też zastąpić treść o brzmieniu dosłownym, często obraźliwym albo zbyt dosadnym. Funkcje: złagodzenie wypowiedzi, podkreślenie emocjonalnego zaangażowania osoby mówiącej, odzwierciedlenie zjawisk kulturowych i społecznych.
|
|
|
